Vào đầu tháng 7, Mark Zuckerberg đã tiết lộ “sản phẩm” mới nhất và có lẽ là quan trọng nhất trong lịch sử của Meta: một phiên bản mới của Mark Zuckerberg.
Mark Zuckerberg nhận lời thách đấu của Elon Musk (Ảnh: Mint)
Zuck “phiên bản mới” có thân hình sáu múi, đai xanh môn jujitsu của Brazil, đã đồng ý lời thách đấu của Elon Musk. Vào thời điểm Twitter suy yếu nhất, Zuck vội vàng tung ra Threads, bản sao Twitter dựa trên nền tảng Instagram. Ngay cả trong công ty mình, Zuck cũng không hề khoan nhượng. Zuck đã sa thải hàng chục nghìn nhân viên trong năm qua với sự lạnh lùng đầy toan tính. Giờ đây, vị tỷ phú chưa đầy 40 tuổi cai trị đế chế công nghệ của mình bằng tinh thần thép và sự xa cách đối với nhân viên .
Trước đây, các giám đốc điều hành tại Meta còn có cơ hội gặp Zuckerberg tại trụ sở Menlo Park, nhưng giờ chỉ có thể gặp vị chủ tịch này qua Zoom. Khi Zuck xuất hiện tại văn phòng, xung quanh ông là rất nhiều vệ sĩ theo sát.
Nhìn sơ, sự biến đổi của Zuck có vẻ giống như bước ra từ truyện tranh. Nhiều người tự hỏi điều gì đã xảy ra mới Zuck, phiên bản cũ dịu dàng – gã trai trẻ tự phụ đã tung Facebook từ phòng ký túc xá của Harvard và vị tỷ phú bình thường đầy quyền lực nhưng biết hối lỗi đã biến đi đâu.
Theo nhiều người đã đồng hành cùng Zuckerberg trong nhiều năm, phiên bản “biến chất” của Zuck là hoàn toàn có lý do. Meta trải qua giai đoạn hỗn loạn nhất trong lịch sử 20 năm khiến Zuck phải thay đổi, tính cách mới của ông được xem như phản ứng sống còn trong thời điểm này.
Trong hai năm qua, TikTok đã “bòn rút” rất nhiều người dùng của Facebook. Ngoài ra, Apple cũng thay đổi cài đặt quyền riêng tư iPhone, khiến hoạt động kinh doanh quảng cáo một thời sinh lãi cao của Facebook trở nên suy yếu. Những trụ cột lâu năm như Giám đốc vận hành (COO) Sheryl Sandberg và Giám đốc công nghệ (CTO) Mike Schroepfer không còn mặn mà với công ty, lần lượt rời đi, khiến Zuckerberg trở nên cô lập hơn bao giờ hết. Dự án Metaverse, điều Zuckerberg tự hào khẳng định sẽ là “tương lai của Meta”, đã trở thành một khoản lỗ trị giá 40 tỷ USD, phá vỡ hình ảnh thương hiệu “cổ phiếu tăng trưởng yêu thích tại Phố Wall” mà Facebook từng đạt được. Từ mùa thu năm 2021 đến mùa thu năm 2022, giá trị vốn hóa của Meta đã giảm đến 700 tỷ USD.
“Cậu ấy đã rất sợ hãi”, một người quen biết Zuckerberg trong nhiều năm chia sẻ với Insider. Vì vậy, trong thời điểm quan trọng của Meta, Zuck tự coi bản thân mình “là một vấn đề mã hóa cần được giải quyết”. Ông thay đổi tính cách, biến mình trở nên lạnh lùng, toan tính hơn – một kiểu tính cách mới mà Zuck cho rằng một nhà lãnh đạo Meta cần phải có trong thời điểm này. Tuy nhiên, hình mẫu mới chuyên nhận lời khuyên từ các chuyên gia tư vấn quản lý, ủng hộ việc sa thải nhân viên thay vì thăm hỏi và lắng nghe, coi trọng hiệu quả hơn mọi thứ là kiểu CEO được Phố Wall ưa chuộng chứ không phải của Thung lũng Silicon. Mọi người bắt đầu gọi Mark Zuckerberg là McKinsey Zuck.
Một năm trước, Zuckerberg từng chia sẻ rằng việc điều hành Meta khiến ông có cảm giác như mỗi ngày thức dậy đều “bị đấm vào bụng”. Nhưng bây giờ thì không thế nữa. Bây giờ, McKinsey Zuck đang đáp trả lại những “cú đấm” khi xưa. Những đòn giáng xuống của Zuck sẽ có tác động to lớn không chỉ đối với tương lai của công ty mà còn đối với ngành công nghệ rộng lớn.
Một cựu nhân viên cấp cao của Meta nhận định “Ngài ấy đang bật chế độ chiến đấu trong ‘cuộc chiến’ cứu công ty”.
Harvard Zuck – phiên bản Zuck 1.0
Chàng thanh niên hay lo lắng Harvard Zuck – phiên bản 1.0 (Ảnh: Business Insider)
Vào thời điểm này, Zuckerberg vẫn là Harvard Zuck, thần đồng hacker mặc áo hoodie, người đã sáng lập nền tảng truyền thông xã hội lớn nhất thế giới khi còn là sinh viên năm 2 của Harvard. Harvard Zuck là một gã mọt sách thuần túy, vừa biết lo lắng nhưng cũng lại vừa hống hách. Anh ta của thời trẻ đã hùng hồn tuyên bố rằng Facebook sẽ “làm cho thế giới cởi mở hơn” và “những người trẻ tuổi ngày càng thông minh hơn”. Theo Zuck, phương châm của công ty phải là “phát triển nhanh và phá vỡ mọi giới hạn”.
Tuy nhiên, bên trong vỏ bọc trẻ con thô lỗ ấy lại ẩn giấu một tâm lý kinh doanh khốc liệt – rõ nhận thấy nhất qua cách thức tàn nhẫn, có tính toán mà Zuck đã loại bỏ một người đồng sáng lập chủ chốt của Facebook. Dù thế, Harvard Zuck vẫn là một sinh viên đại học đang cố gắng tìm đường vào thế giới công nghệ. Trên đường đi, anh phải “cài đặt” vài bản cập nhật nhỏ cho tính cách, chủ yếu là để cố gắng trông giống như một người trưởng thành. Năm 2009, anh bắt đầu đeo cà vạt đi làm, báo hiệu cho mọi người ở Facebook rằng anh ấy “nghiêm túc”.
Silicon Valley Zuck – Phiên bản nâng cấp đầy đủ 2.0
Silicon Valley Zuck – đối mặt các phiên điều trần của quốc hội (Ảnh: Business Insider)
“Bản nâng cấp” đầy đủ, Silicon Valley Zuck, được ra mắt năm 2012. Ngày 18 tháng 5, Facebook tổ chức đợt phát hành lần đầu ra công chúng (IPO). Một ngày sau, Zuckerberg kết hôn với người bạn gái lâu năm Priscilla Chan. Đối với các cổ đông và gia đình, Zuck lúc này là một vị tỷ phú, một người đàn ông Davos yêu thích món thịt hun khói tự làm của Sweet Baby Ray, một người không ngừng thâu tóm các đối thủ tiềm năng, một người đã thách thức bản thân gặp gỡ những người mới và một người hay viết những lời cảm ơn mỗi ngày. Năm 2014, Zuckerberg tuyên bố đang thay đổi phương châm nội bộ của công ty từ “phát triển nhanh và phá vỡ mọi giới hạn” sang “phát triển nhanh với cơ sở hạ tầng ổn định”. Nếu Zuck mặc một chiếc áo len, rất có thể đó là một chiếc áo chui đầu đặt làm riêng từ thương hiệu thời trang cao cấp Brunello Cucinelli của Ý chứ không còn là chiếc hoodie như thời sinh viên nữa. Nếu Harvard Zuck là một chàng trai trẻ nghĩ rằng sự hủy diệt thật tuyệt, thì Silicon Valley Zuck là một người chồng, người cha với một di sản phải xây dựng và bảo vệ bằng mọi giá.
Ngay cả khi vướng vào vụ bê bối dữ liệu Cambridge Analytica, Zuck cũng chưa từng cảm thấy cần phải điều chỉnh tính cách của mình, bởi lúc bấy giờ Facebook vẫn tiếp tục chiến thắng ở Phố Wall. Từ năm 2012 đến năm 2021, số người dùng hằng tháng của công ty đã tăng từ 1 tỷ lên 3,5 tỷ trên các ứng dụng, giá trị vốn hóa của công ty cũng tăng vọt từ khoảng 100 tỷ USD lên mốc 1 nghìn tỷ USD. Điều này chứng tỏ rằng “bản cập nhật” Silicon Valley Zuck vẫn vẫn tốt cho sự phát triển của công ty.
Thế nhưng, một bản cập nhật phần mềm thực tế của Apple đã khiến Silicon Valley Zuck khốn đốn.
Tháng 4 năm 2021, “kẻ thù truyền kiếp” của Zuckerberg – Apple đã phát hành bản cập nhật phần mềm mới iOS 14.5. Với phiên bản này, khoảng 1 tỷ người dùng iPhone trên toàn thế giới có thể ngăn các ứng dụng như Facebook, Instagram và WhatsApp theo dõi hoạt động của họ để phục vụ mục đích quảng cáo. Với năm từ đơn giản – “Ask App Not To Track” (“Yêu cầu ứng dụng không theo dõi”) – Apple “hủy hoại” hoạt động kinh doanh quảng cáo khổng lồ của Facebook chỉ bằng một cú nhấp chuột. Trong khi đó, hình thức quảng cáo tập trung mục tiêu dựa trên dữ liệu chiếm 98% doanh thu công ty của Zuck.
Facebook đã cố gắng củng cố hoạt động kinh doanh mua sắm trực tuyến của nền tảng với suy nghĩ nếu người dùng mua sắm trên ứng dụng Facebook đủ lâu, công ty có thể lấy một số dữ liệu quan trọng của người dùng mà Apple đã chặn đứng. Facebook thậm chí còn tung ra Ngày thương mại để thúc đẩy việc mua sắm trên nền tảng này.
Tuy nhiên, mọi chuyện đã diễn ra không suôn sẻ như dự tính. Với việc bảo vệ quyền riêng tư người dùng của Apple, Facebook có thể đã mất đến 10 tỷ USD doanh thu quảng cáo vào năm 2022.
Phiên bản “Silicon Valley Zuck” đột nhiên phải đối mặt với một thách thức mà anh chưa từng đối mặt trước đây – doanh thu sụt giảm nghiêm trọng ở quy mô đe dọa phá hủy mọi thứ anh đã xây dựng. Tệ hơn nữa, phản ứng của Zuck cho thấy ông ta không nghĩ ra cách nào hiệu quả để thay đổi tình hình. Và đó là lúc Zuckerberg “thức tỉnh”.
Từ những ngày ở Harvard cho đến khi xuất hiện trên Đồi Capitol, tất cả những gì Zuck thấy là những con số không ngừng tăng lên ở cả sự tăng trưởng doanh thu và số lượng người dùng. Đó cũng chính là vấn đề của Zuck.
Sự thất bại của metaverse – nguồn cơn dẫn đến sự trỗi dậy của McKinsey Zuck (Ảnh: Business Insider)
Vẫn phiên bản “Silicon Valley Zuck”, Zuckerberg giới thiệu metaverse – một lĩnh vực ảo chưa được xác định rõ ràng, chưa từng tồn tại trước đây. Anh dự đoán metaverse sẽ tạo ra doanh thu hàng trăm tỷ USD vào cuối thập kỷ này. Zuck còn hình dung ra một thế giới nơi META Quest sẽ thay thế Apple MacBook. Thậm chí, Zuck còn đổi tên công ty thành Meta, để chứng minh tương lai vũ trụ ảo của mình.
Khi Silicon Valley Zuck dốc toàn lực vào metaverse, quy mô của công ty tăng vọt. Lực lượng lao động của Meta tăng từ dưới 50.000 nhân viên vào đầu năm 2020 lên gần 90.000 vào giữa năm 2022. Và chức danh CEO của Zuckerberg, từ cách xa quản lý cấp trung vài bậc giờ đã cách ít nhất 10 bậc.
Zuck tiếp tục khuyến khích các nhà quản lý tuyển dụng ngày càng nhiều nhân sự. Nếu một kỹ sư cấp cao muốn thăng tiến, anh ta hoặc cô ta phải quản lý một nhóm đủ lớn để “xứng đáng” được thăng chức. Bạn tuyển càng nhiều người, bạn càng có cơ hội tốt để lên chức. Từ đó xuất hiện tình trạng một nhóm người theo đuổi các chức danh bằng cách điều hành các nhóm đông nhân sự mà không có nhu cầu cụ thể nào.
Phần lớn thời gian của năm 2022, Zuck vẫn duy trì thái độ kinh doanh như thường lệ — ngay cả khi cổ phiếu của Meta giảm từ 331 USD/cp vào tháng 1 xuống còn 99 USD/cp vào tháng 10. Tuy nhiên, Zuck lại bị ám ảnh bởi metaverse. Thỉnh thoảng, Zuck nhắn tin cho những nhân viên mà anh ấy chưa bao giờ tương tác, đặt câu hỏi về dự án Reality Labs (Phòng thí nghiệm thực tế) mà họ đang tham gia. Bị ảnh hưởng bởi những khoản lỗ vốn lớn của Meta trong lĩnh vực metaverse và lần đầu tiên chứng kiến tăng trưởng doanh thu chậm lại, Zuckerberg buộc phải đưa ra quyết định không tuyển dụng thêm kỹ sư. Đây là động thái chưa từng có trước đây của ông chủ Meta.
Trong bối cảnh lạm phát tăng vọt và suy thoái kinh tế đang rình rập, các nhà đầu tư không còn quan tâm đến kiểu đột phá sáng tạo của Silicon Valley Zuck nữa, họ muốn những CEO có trách nhiệm, có thể điều hành các công ty hoạt động hiệu quả và sinh lời.
Nhiều nhân vật cốt cán rời đi, để Zuck tự chìm hoặc tự bơi trong tình trạng khó khăn khi số lượng người dùng giảm, giá cổ phiếu giảm và Zuck thì vẫn chìm trong ước mơ về một thế giới metaverse.
Những năm gần đây, mối quan hệ giữa Sandberg và Zuckerberg đã trở nên căng thẳng, một phần là do khoảng cách vật lý do đại dịch gây ra. Sheryl Sandberg là người đã điều hành công ty trong 14 năm trong khi Zuckerberg tập trung vào sản phẩm và kỹ thuật. Không giống như những nhân viên lâu năm khác của Meta, khi Zuck quyết đặt cược tương lai công ty vào một công nghệ thậm chí chưa tồn tại, Sandberg nhận thấy mối quan hệ hợp tác với Zuck đã chấm dứt và đến lúc cô phải ra đi. Cô ấy không muốn tham gia vào metaverse nên mọi thứ phải kết thúc.
Ngoài Sandberg, giám đốc công nghệ Mike Schroepfer và giám đốc kinh doanh Marne Levine, ở công ty lần lượt 14 năm và 13 năm cũng rời đi. Một cựu nhân viên lâu năm cho biết, không phải do Zuck kiêu ngạo đến mức không lắng nghe những người xung quanh, mà lúc này tầm nhìn của Zuck và những người thân cận đã trở nên khác biệt, sự xa cách trong suy nghĩ khiến mối quan hệ giữa họ với Zuck không còn được như trước và họ đã lựa chọn rời đi.
Sự ra đi của nhiều nhân vật cốt cán khiến quyền kiểm soát mọi ngóc ngách của công ty của Zuck vững chắc hơn bao giờ hết nhưng ông cũng bị cô lập hơn rất nhiều.
McKinsey Zuck – Phiên bản 3.0 đáng sợ nắm toàn quyền Meta
McKinsey Zuck – phiên bản 3.0 với lối lãnh đạo lạnh lùng (Ảnh: Business Insider)
Giữa lúc công ty trải qua thời kỳ hỗn loạn của chứng khoán và sự ra đi của các giám đốc điều hành, một kiểu người mới đã thu hút được sự chú ý của Zuckerberg. Mặc dù đây là kiểu người mà Harvard Zuck sẽ chế giễu và Silicon Valley Zuck sẽ nhẹ nhàng phớt lờ nhưng kiểu người này lại giúp nâng cấp một phiên bản Zuck mới, một phiên bản Zuck 3.0 “tàn nhẫn” hơn.
Trước công chúng, Zuckerberg vẫn tự tin rằng hàng tỷ USD mà ông đã chi cho metaverse là xứng đáng. Song, đằng sau, Meta lại lặng lẽ thuê Bain & Company để phân tích chi phí của công ty. Động thái này báo hiệu một sự thay đổi không chỉ trong Meta mà còn trong suy nghĩ của Zuck.
Ngay sau khi thuê Bain, tháng 5 năm 2022, Meta cho biết sẽ ngừng tuyển dụng nhân sự. Đến tháng 7, các nhà quản lý nhận được yêu cầu xác định những nhân viên có thành tích thấp hoặc hiệu suất làm việc giảm, yêu cầu nhân viên tăng cường hiệu suất.
Tháng 7/2022, trong buổi công bố thu nhập hằng quý của công ty, dấu hiệu đầu tiên của phiên bản McKinsey Zuck đã xuất hiện. Zuckerberg tuyên bố nhân viên cần hoàn thành nhiều việc với ít nguồn lực hơn và nhân sự một số nhóm nhất định sẽ bị “thu hẹp lại”. Sự thận trọng đầy tính toán này hoàn toàn trái ngược với Silicon Valley Zuck trước kia.
Sau đó, vào 09/11/2022, Zuckerberg thông báo Meta sẽ sa thải 11.000 nhân viên, tương đương 13% lực lượng lao động của công ty. Hôm đó là thứ Tư. Từ đó trở đi, ngày thứ Tư trở thành ngày cắt giảm nhân sự của Meta. Zuck cho thời gian để nhân viên chuẩn bị, tiến hành sa thải và tổ chức các cuộc họp thông tin sau mỗi lần sa thải.
Vào 11/11/2022, Zuck đã tổ chức một cuộc họp và trả lời các câu hỏi của các nhân viên còn ở lại. Ông tỏ ra hối lỗi, chán nản và thậm chí còn xúc động. Đó là lần cuối cùng người ta thấy phiên bản “Silicon Valley Zuck” – người đàn ông luôn muốn làm hài lòng tất cả mọi người.
Trong suốt ba tháng sau lần sa thải đầu tiên, Zuckerberg đã mạnh tay cắt giảm chi phí, các lợi ích và đặc quyền của nhân viên, đưa ra các yêu cầu khắt khe hơn về hiệu suất làm việc. Đầu năm 2023, Zuck đã tuyên bố 2023 sẽ là “Năm hiệu quả” của Meta.
Một cựu nhân viên cho biết, Zuck không hề lo lắng khi mọi người rời đi. Giờ đây, Zuck thực sự chỉ nghĩ về Meta.
Tháng 3/2023, Zuck tuyên bố Meta sẽ cho thôi việc 10.000 nhân viên. Khi được hỏi liệu nhân viên có thể tin tưởng vào quyết định của Zuck sau khi ông sa thải hơn 20.000 người trong vòng chưa đầy sáu tháng, Zuck trả lời bằng một giọng điệu chắc chắn rằng các nhân viên chỉ nên đánh giá ông dựa trên việc liệu Meta có đang “phát triển” và “kết quả mà Meta có thể mang lại”.
“Hoạt động hiệu quả hơn sẽ đem lại nguồn lực và sự tự tin để chúng tôi đạt được tầm nhìn dài hạn. Sự phát triển của công ty khiến chúng tôi trở thành một công ty hấp dẫn thu hút nhân sự và nhà đầu tư”, Zuck cho biết.
Câu trả lời đánh dấu sự thay đổi đáng kinh ngạc trong suy nghĩ của Zuckerberg. Nhiều năm qua, các nhân viên đều bị ấn tượng bởi sự cởi mở của Zuck khi ông trả lời phần hỏi đáp Q&A với nhân viên. Katie Harbath, cựu giám đốc chính sách công cho biết Zuck nhận được mọi loại câu hỏi và ông sẽ đều trả lời chúng. “Còn bây giờ, mọi thứ ngài ấy làm đều được lên kế hoạch kỹ càng”, một nhân viên khác cho biết.
Sự trỗi dậy của phiên bản McKinsey Zuck có thể có ý nghĩa sâu sắc đối với Meta. Zuck đặt mục tiêu giảm số lượng nhân viên xuống, còn ít hơn khoảng 5.000 người so với lực lượng lao động hiện nay. Hồi tháng 4, Zuckerberg tiết lộ sẽ có thêm nhiều đợt sa thải nữa trong năm nay, ngoài những đợt đã được công bố. Tháng 5, Zuck cho biết mặc dù đợt sa thải “lớn” cuối cùng trong năm đã kết thúc, nhưng “vẫn sẽ mất một thời gian để giải quyết vấn đề nhân sự”.
Tháng 6, Meta yêu cầu nhân viên quay trở lại văn phòng. Tháng 7, công ty tuyên bố việc thăng tiến giờ sẽ khó khăn hơn. Andrew Bosworth, nhân viên kỳ cựu 17 năm của Meta, người đã thay thế Schroepfer làm CTO vào năm ngoái, được cho là có mối quan hệ căng thẳng hơn với Zuckerberg gần đây. Được biết, trước đây dường như Zuck và Bosworth rất đồng điệu. Bosworth cho biết ông sẽ không hề ngạc nhiên nếu có một cuộc cải tổ giám đốc khác vào cuối năm nay.
McKinsey Zuck đã định hình lại toàn bộ cấu trúc công ty và hình thức mới này có thể gây ra những hậu quả sâu rộng đối với bối cảnh chính trị và xã hội. Rất ít người trên thế giới nắm giữ nhiều quyền lực như Zuckerberg, và ngay cả ở những phiên bản trước đó, Zuck cũng có thể gây ra thiệt hại to lớn, từ luồng thông tin toàn cầu đến nền tảng của các thể chế dân chủ. Zuck phát triển, trỗi dậy và phá vỡ nhiều giới hạn.
Tuy nhiên, các cổ đông lại có thiện cảm hơn với McKinsey Zuck khi ông đặt hiệu quả của Meta lên trên tất cả. Cổ phiếu của công ty đã tăng 150% trong nửa năm và vẫn tiếp tục tăng.
Ngay cả những người ở Phố Wall ủng vốn hộ Zuckerberg cũng ngạc nhiên trước khả năng trỗi dậy của phiên bản 3.0 và việc định hình lại hướng kinh doanh của Zuck. “Siêu tăng trưởng giờ đã kết thúc và Zuck biết mình cần phát minh lại một số thứ. Tuy nhiên, Zuck sẽ phải đưa ra lựa chọn sáng suốt và thực hiện theo thứ tự ưu tiên. Trước đây, tôi chưa từng nghĩ Zuck sẽ làm điều đó”, một nhà đầu tư có cổ phần tại Meta.
Một số người cho rằng ẩn sâu bên trong Zuckerberg là một chiến binh cởi trần háo hức cho một trận đấu quyền anh trong lồng sắt. Tuy nhiên, có lẽ Zuck đang áp dụng tính cách của thần tượng của mình – hoàng đế La Mã Augustus – người kế vị Julius Caesar. Augustus được biết đến là một chính trị gia khôn ngoan và không từ thủ đoạn nào để đánh bại kẻ thù của mình. Nhận xét về Augustus, Zuck từng nói, “Về cơ bản, nhờ sự lãnh đạo khắc nghiệt, ngài ấy đã thiết lập nền hòa bình kéo dài 200 năm cho thế giới. Để làm được điều đó, ngài ấy phải trả giá cho một số thứ. Không có gì là miễn phí cả.”
Trong phiên bản mới nhất của mình, quyền lực của Zuckerberg tại Meta cũng trở nên tuyệt đối như quyền lực của Augustus ở Rome. Sẽ không còn ai đặt câu hỏi về quy tắc của Zuck nữa. Như Zuck đã từng nói hồi tháng 4, từ giờ trở đi, dù Meta có xảy ra chuyện gì, mọi trách nhiệm đều thuộc về ông ấy. Ông ấy xứng đáng nhận được công lao hoặc bị đổ lỗi cho tất cả mọi thứ.
Giang Nguyễn (Theo Business Insider)